Lễ hội xuống đồng – Khúc nhạc mùa màng giữa hồn quê Quảng Ninh
Khi mùa hạ về, trên mảnh đất Phong Cốc (thị xã Quảng Yên, Quảng Ninh) lại rộn ràng tiếng trống hội, tiếng reo vui của người dân trong Lễ hội xuống đồng – một nghi lễ nông nghiệp cổ truyền đậm chất hồn quê Việt. Không chỉ là dịp để tạ ơn thần linh, cầu mong mùa màng bội thu, lễ hội còn là nét văn hóa sống động, kết nối con người với đất đai, với cộng đồng, với cội nguồn. Tháng 4 năm 2024, lễ hội này chính thức được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia – một niềm tự hào lớn lao của người dân Quảng Ninh.
Nguồn gốc và ý nghĩa
Lễ hội xuống đồng ra đời từ chính nếp sống của người dân vùng đồng bằng lúa nước. Theo chân những người nông dân từ vùng Hà Nam lên lập nghiệp tại vùng đảo Hà Nam xưa – nay là phường Phong Cốc, họ mang theo phong tục Hạ điền, Thượng điền để thờ Thần Nông, Thành Hoàng làng, và gìn giữ qua bao thế hệ.
Từ đó, lễ hội xuống đồng không chỉ còn là một nghi thức nông nghiệp mà đã trở thành biểu tượng văn hóa tinh thần của cả một vùng đất. Ở đó có tín ngưỡng, có khát vọng mưa thuận gió hòa, có sự tri ân với thiên nhiên và cả lòng biết ơn đối với tổ tiên đã khai hoang lập ấp. Đó còn là dịp để cộng đồng quây quần bên nhau, cùng chia sẻ niềm vui khởi đầu một vụ mùa mới với bao hy vọng tốt lành.
Nghi thức và hoạt động đặc sắc
Phần lễ
Không khí trang nghiêm bắt đầu từ lúc trời còn sớm. Trong tiếng trống hội vang lên rộn ràng, người dân tập trung tại đình Cốc để dâng hương, dâng lễ, tạ ơn Thần Nông – vị thần được xem là linh thiêng nhất đối với nghề nông. Người được chọn làm chủ tế phải là người có gia phong tốt, đạo đức và nhân cách gương mẫu – đó là cách dân làng gìn giữ sự linh thiêng và trang trọng cho nghi thức truyền thống.
Tiết mục múa trống khai hội Xuống đồng năm 2023.
Khoảnh khắc chủ tế bước xuống ruộng, cấy những nhánh mạ đầu tiên dưới sự dõi theo của cả làng như một tín hiệu thiêng liêng: mùa vụ đã bắt đầu, đất trời đã được kết nối.
Phần hội
Nếu phần lễ mang tính tâm linh sâu sắc thì phần hội lại là bức tranh đầy sắc màu của sự sống, của niềm vui lao động và tinh thần cộng đồng. Từ hội thi cấy lúa – nơi những người nông dân khoe tài “bàn tay vàng” – cho đến những cuộc đua thuyền chải rộn ràng trên dòng sông Cửa Đình, tất cả đều chan chứa niềm hân hoan.
Hội đua thuyền chải truyền thống là hoạt động được mong chờ nhất của lễ hội Xuống đồng hằng năm
Những mái chèo khua nước, tiếng hò reo vang vọng khắp bến bờ như tiếp thêm năng lượng cho một vụ mùa mới. Không khí ấy còn rộn ràng hơn với các tiết mục văn nghệ dân gian, hát đúm, trò chơi dân gian, tạo nên một không gian lễ hội dân dã mà đầm ấm, gần gũi.
Địa phương và chi tiết địa điểm tổ chức
Lễ hội được tổ chức tại phường Phong Cốc – nơi vẫn còn giữ gìn khá nguyên vẹn những nếp sinh hoạt nông nghiệp truyền thống. Đình Cốc là trung tâm của phần lễ, trong khi phần hội diễn ra quanh khu vực sông Cửa Đình – một con sông hiền hòa, gắn bó mật thiết với đời sống người dân. Mỗi năm, lễ hội thường được tổ chức vào tháng 6 âm lịch, trong hai ngày chính hội, thu hút đông đảo người dân địa phương và du khách gần xa.
Giá trị văn hoá và tín ngưỡng
Không chỉ là một lễ hội dân gian, lễ hội xuống đồng còn ẩn chứa nhiều lớp giá trị văn hóa và tín ngưỡng sâu sắc. Trong đó, nổi bật là lòng thành kính đối với Thần Nông và các vị thần linh bảo hộ mùa màng – những yếu tố tâm linh đã ăn sâu vào tâm hồn người dân nông nghiệp.
Việc được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia năm 2024 là minh chứng rõ ràng cho những giá trị ấy. Đây không chỉ là niềm vinh dự của địa phương mà còn là lời khẳng định mạnh mẽ về sức sống bền bỉ của văn hóa làng quê Việt giữa dòng chảy hiện đại.
Tiềm năng du lịch và bảo tồn văn hoá
Với vẻ đẹp mộc mạc, chân chất, lễ hội xuống đồng có tiềm năng rất lớn để phát triển thành sản phẩm du lịch văn hóa đặc sắc. Không gian hội làng mang đậm hơi thở thôn quê, những nghi thức cúng lễ mang tính truyền thống, cùng các hoạt động cộng đồng phong phú sẽ là điểm nhấn hút khách du lịch muốn trải nghiệm nét đẹp nguyên sơ và chân thực của vùng đất Quảng Ninh.
Việc gắn kết lễ hội với các tour sinh thái, làng nghề, trải nghiệm đồng ruộng có thể mở ra hướng đi mới, góp phần vừa bảo tồn văn hóa vừa phát triển kinh tế địa phương.
Khó khăn và cách duy trì bảo tồn di sản
Tuy vậy, giữa guồng quay hiện đại, việc gìn giữ những nét văn hóa cổ truyền như lễ hội xuống đồng đang gặp không ít thách thức. Người trẻ ít quan tâm đến lễ hội, nguồn lực tổ chức còn hạn chế, và đôi khi sự xô bồ của hoạt động du lịch khiến lễ hội có nguy cơ bị thương mại hóa.
Để khắc phục điều đó, chính quyền địa phương đã có nhiều nỗ lực phục dựng lễ hội từ năm 2007, duy trì đều đặn hàng năm, và đặc biệt là hoàn thiện hồ sơ để được công nhận di sản quốc gia. Việc đẩy mạnh tuyên truyền, tổ chức các hoạt động trải nghiệm cho học sinh – sinh viên, xã hội hóa kinh phí tổ chức cũng đang được tích cực triển khai, nhằm trao truyền giá trị văn hóa này cho thế hệ sau một cách sống động và bền vững nhất.
Kết luận
Lễ hội xuống đồng không chỉ đơn thuần là một nghi lễ nông nghiệp, mà là “hồn vía” của làng quê – nơi gìn giữ ký ức, niềm tin và khát vọng của bao thế hệ người dân. Việc lễ hội được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia không chỉ là sự ghi nhận mà còn là lời nhắn nhủ: hãy cùng nhau giữ gìn những giá trị tưởng như giản dị ấy, để mai sau, khi mùa xuống đồng về, tiếng trống hội vẫn vang lên, và lòng người vẫn dạt dào trong hương đất trời.
