Lễ hội đình Trà Cổ – Cột mốc văn hóa nơi địa đầu Tổ quốc
Với người dân Trà Cổ – vùng đất địa đầu phía Đông Bắc Tổ quốc, lễ hội đình Trà Cổ không chỉ là một hoạt động tín ngưỡng truyền thống mà còn là niềm tự hào, là sợi dây kết nối bao thế hệ với cội nguồn dân tộc. Được công nhận là di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia, lễ hội này mang trong mình vẻ đẹp trầm mặc của văn hóa tâm linh, sự rộn ràng của ngày hội làng và sức sống mãnh liệt của một cộng đồng gắn bó bên biển cả bao la.
Nguồn gốc và ý nghĩa
Lễ hội gắn liền với ngôi đình cổ Trà Cổ – được xây dựng từ năm 1461 dưới thời vua Lê Thánh Tông. Đây là nơi thờ sáu vị tiên công từ Đồ Sơn (Hải Phòng) – những người đầu tiên vượt biển khai phá vùng đất Trà Cổ đầy hoang sơ thuở ấy. Họ mang theo văn hóa, phong tục từ miền xuôi, gầy dựng nên cộng đồng cư dân vùng biển hiền hòa, giàu bản sắc.
Cái tên Trà Cổ là sự kết hợp từ hai chữ “Trà Phương” và “Cổ Trai” – tên hai làng gốc quê cha đất tổ của các bậc tiền nhân.Theo truyền thuyết, đình gắn với câu chuyện “Người Trà Cổ, tổ Đồ Sơn”. Vào năm 1461, mười hai gia đình ngư dân từ Đồ Sơn bị bão cuốn dạt đến vùng bán đảo hoang vu nay là Trà Cổ. Sáu gia đình ở lại khai hoang, lập làng, dựng đình thờ thành hoàng làng và sáu vị tiên công có công lập ấp.
Lễ hội đình Trà Cổ được tổ chức để tưởng nhớ công đức của tổ tiên, cầu cho mưa thuận gió hòa, quốc thái dân an, ngư dân ra khơi bình an và tôm cá đầy khoang. Đó không chỉ là một nghi lễ tâm linh mà còn là một thông điệp sống động về đạo lý “uống nước nhớ nguồn”, về lòng biết ơn và gắn bó với quê hương, cội rễ.
Nghi thức và hoạt động đặc sắc
Phần lễ
Lễ hội bắt đầu từ ngày 30/5 đến mùng 6/6 âm lịch. Mở đầu là nghi lễ rước bài vị tiên công từ Trà Cổ về quê gốc ở Đồ Sơn, tượng trưng cho cuộc hành trình trở về cội nguồn, trước khi lại được rước về Trà Cổ để khai hội. Đây là điểm đặc biệt hiếm có ở các lễ hội khác – một nghi thức nối liền hai miền quê, nhắc nhớ nguồn gốc tổ tiên.
Nghi lễ trong lễ hội diễn ra trang trọng với các phần như: lễ Mộc Dục (tắm tượng), lễ rước kiệu nghênh thần, tế thần, dâng hương, lễ an vị, lễ cất cây “cai đám”, lễ tống đăng… Mỗi nghi thức đều được thực hiện kỹ lưỡng, mang đậm dấu ấn văn hóa tâm linh cổ truyền. Hình ảnh đoàn rước trang nghiêm, người dân trong trang phục truyền thống, nhạc lễ vang vọng giữa làng biển khiến lòng người không khỏi xúc động và tự hào.
Phần hội
Nếu phần lễ trang nghiêm thì phần hội lại là nơi tỏa sáng của sự rộn ràng, tươi vui. Nổi bật nhất là hội thi “Ông Voi” – thực chất là thi nuôi lợn. Mỗi “cai đám” sẽ nhận nuôi một con lợn từ nhiều tháng trước để thi xem ai chăm tốt nhất. Đến hội, các “Ông Voi” được rước long trọng đến đình làng, không khí vừa hài hước, vừa ý nghĩa như một hình thức gắn kết cộng đồng bền chặt.
Hội thi “Ông Voi” – Nét độc đáo riêng có trong lễ hội đình Trà Cổ
Ngoài ra còn có nhiều trò chơi dân gian truyền thống như kéo co, bịt mắt bắt vịt, đi cà kheo, đua thuyền, múa bông, hát chèo, hát đối… Tất cả tạo nên một bức tranh lễ hội đa sắc màu, sống động và đậm chất văn hóa vùng biển.
Địa phương tổ chức
Lễ hội diễn ra tại phường Trà Cổ, thành phố Móng Cái, tỉnh Quảng Ninh – nơi được mệnh danh là “nơi bình minh đầu tiên của Tổ quốc”. Trung tâm của lễ hội là đình Trà Cổ – công trình kiến trúc cổ có từ thời Hậu Lê, tọa lạc tại khu Nam Thọ, phường Trà Cổ.
Đình Trà Cổ – Ngôi đình cổ lưu giữ hồn thiêng biển biên giới
Đình Trà Cổ được xây dựng theo kiến trúc chữ đinh truyền thống, rộng hơn 1000m², mái ngói vảy, chạm khắc tinh xảo trên gỗ với nhiều đề tài rồng, phượng, hổ, hoa lá sống động. Đây được xem là một trong những ngôi đình có quy mô và kiến trúc đặc sắc bậc nhất vùng đồng bằng Bắc Bộ.
Ngoài kiến trúc độc đáo, đình còn lưu giữ nhiều hiện vật quý như đỉnh hương đồng, long ngai, hạc gỗ sơn son thiếp vàng và 12 sắc phong thời Nguyễn. Ngôi đình không chỉ là nơi thờ tự linh thiêng mà còn là biểu tượng văn hóa – chủ quyền nơi địa đầu Tổ quốc.
Giá trị văn hoá và tín ngưỡng
Năm 2019, Lễ hội đình Trà Cổ được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia. Ngày 24/10/2023, Thủ tướng Chính phủ đã ký Quyết định số 1225/QĐ-TTg về việc xếp hạng Di tích Quốc gia đặc biệt đối với Di tích kiến trúc – nghệ thuật đình Trà Cổ. Những sự kiện này là mốc son to lớn trong hành trình bảo tồn, phát huy giá trị của di sản đình Trà Cổ – Cột mốc văn hóa nơi địa đầu Tổ quốc.
Lễ hội không chỉ phản ánh đời sống tinh thần phong phú của cư dân vùng biển, mà còn khẳng định truyền thống đạo lý và tín ngưỡng dân gian lâu đời của người Việt. Trong từng nghi lễ, từng hồi trống, nhịp chiêng là cả một thế giới tâm linh được duy trì và gìn giữ.
Nơi đây còn là “cột mốc văn hóa” nơi địa đầu Tổ quốc – nơi các giá trị truyền thống được trao truyền từ đời này sang đời khác trong niềm tự hào và trách nhiệm. Lễ hội chính là hình ảnh sinh động cho thấy văn hóa dân tộc Việt Nam luôn sống động, bền bỉ và thấm sâu vào từng làng quê, từng con người.
Tiềm năng du lịch và bảo tồn văn hoá
Nhờ những giá trị đặc sắc, lễ hội đình Trà Cổ đã trở thành điểm nhấn trong bản đồ du lịch văn hóa tâm linh của Quảng Ninh. Mỗi năm, lễ hội thu hút hàng vạn du khách về tham quan, chiêm bái và khám phá đời sống văn hóa biển. Sự kết hợp giữa di tích, phong tục, và cảnh quan biển trời khiến Trà Cổ trở thành một sản phẩm du lịch văn hóa – sinh thái – tâm linh hấp dẫn.
Chính quyền địa phương đã và đang số hóa lễ hội, tích hợp mã QR tại các điểm di tích, tăng cường truyền thông, tổ chức các tour du lịch cộng đồng gắn với lễ hội… Tất cả hướng đến mục tiêu bảo tồn di sản trong thời đại mới – vừa giữ gìn nguyên bản, vừa mở rộng khả năng tiếp cận.
Khó khăn và cách duy trì bảo tồn di sản
Tuy nhiên, trong bối cảnh đô thị hóa và phát triển du lịch nhanh chóng, việc bảo tồn những giá trị truyền thống như lễ hội đình Trà Cổ đang đối mặt với không ít thách thức. Cơ sở vật chất của đình, các nghi lễ cổ truyền, nhân lực “cai đám” có nguy cơ mai một nếu không được gìn giữ đúng cách.
Giải pháp là cần sự chung tay từ chính quyền – cộng đồng – giới chuyên môn. Đặc biệt là đẩy mạnh truyền thông, giáo dục con em địa phương về ý nghĩa lễ hội, nâng cao nhận thức cộng đồng, tổ chức các lớp tập huấn, bảo tồn nghi lễ, nghệ thuật diễn xướng cổ… Bên cạnh đó là hỗ trợ tài chính để trùng tu, tôn tạo các hạng mục xuống cấp.
Kết luận
Lễ hội đình Trà Cổ không chỉ là một di sản văn hóa, mà còn là biểu tượng của lòng yêu nước, đạo lý uống nước nhớ nguồn và sức sống bền bỉ của văn hóa Việt nơi địa đầu Tổ quốc. Giữa nhịp sống hiện đại, tiếng trống hội Trà Cổ vẫn vang vọng như một lời nhắc nhở thiêng liêng về cội nguồn, về sự gắn bó máu thịt giữa con người và quê hương. Bảo tồn lễ hội chính là gìn giữ linh hồn văn hóa dân tộc – là cách để mỗi người Việt hôm nay nối dài mạch nguồn truyền thống từ hàng trăm năm trước.
