Dấu ấn hào hùng giữa biển khơi Vân Đồn
Giữa không gian mênh mông sóng nước của đảo Quan Lạn – nơi in dấu những thương cảng sầm uất thời Trần và hào khí ngút trời trận Vân Đồn lịch sử – lễ hội đình Quan Lạn là dịp thiêng liêng để người dân địa phương cùng nhau hướng về cội nguồn. Mỗi dịp tháng 6 âm lịch về, cả xã đảo như sống lại một thời trận mạc, nơi những con thuyền rước “Ông Voi”, “Bà Voi” lại nhịp nhàng lướt sóng, kể tiếp câu chuyện oai hùng của dân tộc nơi biển cả.
Nguồn gốc và ý nghĩa
Lễ hội đình Quan Lạn ra đời để tưởng nhớ công lao của tướng Trần Khánh Dư – người góp phần làm nên chiến thắng lịch sử Vân Đồn năm 1288, ngăn chặn nguồn tiếp tế của quân Nguyên Mông trước trận Bạch Đằng huyền thoại. Không chỉ là một danh tướng, ông còn là biểu tượng bất khuất của tinh thần giữ nước, được nhân dân tôn làm Thành hoàng làng.
Lễ hội là dịp để người dân nơi đây gửi gắm lòng thành kính với tiền nhân, thể hiện đạo lý “uống nước nhớ nguồn” và truyền lại niềm tự hào dân tộc cho thế hệ sau.
Nghi thức và hoạt động đặc sắc
Phần lễ
Phần lễ diễn ra trong không khí trang nghiêm, sâu lắng. Trong tiếng trống chiêng ngân vang giữa biển trời, người dân rước bài vị Thành hoàng từ đình làng ra bãi biển. Hình ảnh “Ông Voi” và “Bà Voi” – hai mô hình thuyền chiến lớn – được trang trí rực rỡ, lướt sóng ra khơi như một bản tráng ca sống động tái hiện trận hải chiến Vân Đồn thuở nào. Những nghi thức dâng hương, tế lễ cổ truyền được gìn giữ nguyên vẹn qua bao đời, là sợi dây gắn kết quá khứ – hiện tại trong lòng mỗi người dân đảo.
Phần hội
Nếu phần lễ trầm mặc thì phần hội lại bừng sáng với những sắc màu rộn ràng của biển cả:
- Thi bơi chải – môn thể thao truyền thống đậm chất biển đảo – thu hút sự tham gia của các đội thuyền trong làng. Những mái chèo rẽ sóng, nhịp nhàng như chính nhịp tim rộn rã của người Quan Lạn khi nhớ về chiến công xưa.
- Cùng với đó là hội hát, giao lưu văn nghệ, trò chơi dân gian, đan xen giữa cổ truyền và hiện đại, vừa gìn giữ bản sắc vừa thắp lửa cộng đồng.
Địa phương tổ chức
Lễ hội được tổ chức tại xã Quan Lạn, thành phố Vân Đồn, tỉnh Quảng Ninh – vùng đảo có bề dày lịch sử gắn liền với thương cảng cổ Vân Đồn và là nơi khởi phát của nhiều sự kiện trọng đại trong lịch sử dân tộc.
Đình Quan Lạn – Nơi lưu giữ hồn thiêng đất biển
Tọa lạc ngay trung tâm xã đảo Quan Lạn, thành phố Vân Đồn (Quảng Ninh), đình Quan Lạn là công trình kiến trúc cổ kính mang đậm dấu ấn lịch sử – văn hóa. Ngôi đình được xây dựng từ thời Hậu Lê, là nơi tôn thờ tướng quân Trần Khánh Dư, người có công lớn trong trận chiến Vân Đồn năm 1288.
Không chỉ là nơi sinh hoạt tâm linh, đình Quan Lạn còn là trái tim của lễ hội, là chốn thiêng nơi cộng đồng gửi gắm lòng thành kính với tiền nhân. Với kiến trúc gỗ truyền thống, chạm khắc tinh xảo, mái cong rêu phong và không gian tĩnh lặng hướng ra biển, đình như một chứng nhân trầm mặc giữa đảo ngọc, kể chuyện hào hùng về một thời giữ nước.
Giá trị văn hoá và tín ngưỡng
Lễ hội đình Quan Lạn là một di sản văn hóa phi vật thể quý báu, kết tinh giữa tín ngưỡng dân gian, truyền thống yêu nước, và văn hóa biển đảo. Qua lễ hội, thế hệ trẻ không chỉ hiểu về một giai đoạn lịch sử oai hùng, mà còn cảm nhận được nét đẹp của lòng trung nghĩa, của tinh thần đoàn kết làng xã, của tình yêu quê hương gắn liền với biển khơi.
Lễ hội đã được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia vào năm 2020 – một minh chứng cho giá trị văn hóa sâu sắc và sức sống trường tồn của lễ hội giữa lòng người dân đất biển.
Tiềm năng du lịch và bảo tồn văn hoá
Quan Lạn không chỉ có biển xanh, cát trắng, rừng trâm nguyên sinh thơ mộng – mà còn có một “kho tàng sống” mang tên lễ hội đình Quan Lạn. Đây chính là sản phẩm du lịch văn hóa đặc trưng, có thể kết nối hài hòa giữa trải nghiệm tâm linh, khám phá lịch sử và nghỉ dưỡng sinh thái.
Lễ hội là cơ hội để quảng bá hình ảnh đảo ngọc Quan Lạn đến du khách gần xa, đồng thời tạo nguồn lực kinh tế giúp gìn giữ và phát huy bản sắc văn hóa địa phương.
Khó khăn và cách duy trì bảo tồn di sản
Tuy giàu giá trị lịch sử – văn hóa, nhưng lễ hội cũng đang đứng trước nhiều thách thức:
- Sự mai một các nghi lễ cổ truyền, thiếu người trẻ kế tục;
- Áp lực từ du lịch hóa, khiến một số nét truyền thống có nguy cơ bị lược giản;
- Nguồn kinh phí tổ chức còn hạn chế, phụ thuộc chủ yếu vào cộng đồng địa phương.
Để bảo tồn lễ hội bền vững, xã Quan Lạn đã chú trọng truyền dạy nghi lễ cho lớp trẻ, tăng cường tư liệu hóa di sản, đồng thời kết hợp với các hoạt động du lịch trải nghiệm, tạo động lực duy trì nét đẹp văn hóa giữa đời sống đương đại.
