Nơi hồn làng thức giấc giữa mùa xuân miền Đông Bắc
Giữa lòng Đầm Hà, mỗi dịp tháng Giêng lại rộn ràng tiếng trống hội, tiếng gọi về cội nguồn vọng lên từ mái đình cổ kính. Lễ hội đình Đầm Hà không chỉ là một sự kiện văn hóa, mà là nhịp đập thiêng liêng của bao thế hệ con dân miền Đông Bắc. Nơi ấy, lễ rước thần uy nghi, điệu hát nhà tơ trầm bổng, và ánh đèn chập chờn như đưa ta ngược về miền ký ức tổ tiên. Ngày 10/11/2023, lễ hội chính thức được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia – một niềm tự hào và là lời cam kết với quá khứ.
Nguồn gốc và ý nghĩa
Lễ hội gắn liền với đình Đầm Hà – nơi hội tụ tín ngưỡng dân gian của người Việt xưa. Tương truyền, đình được dựng từ thế kỷ XVII, là chốn linh thiêng thờ các bậc tiền nhân, tướng lĩnh có công với nước như Lý Thường Kiệt, Không Lộ Thiền Sư, cùng các vị thần biển như Nam Hải Tứ vị.
Trải qua nhiều biến thiên lịch sử, đình bị tàn phá rồi phục dựng, và lễ hội cũng từng bị gián đoạn hơn 50 năm trước khi được khôi phục vào năm 2009. Ẩn trong đó là khát vọng gìn giữ bản sắc, và là lời tri ân sâu sắc của con cháu hôm nay với người xưa.
Nghi thức và hoạt động đặc sắc
Phần lễ
Không khí linh thiêng lan tỏa từ lễ cáo yết, rước thần đến nghi thức nhập tịch, đóng đống đám.
Đặc biệt xúc động là nghi lễ rước 17 mâm cỗ chay từ nhà ông Chịu Dâu ra đình, như một nghi thức kết nối giữa “trần – thánh – dân”, giữa hiện tại và cội nguồn. Những bước chân nghiêm trang của đoàn rước hòa cùng tiếng nhạc lễ, tiếng hô vang, từng vòng chạy cờ quanh đình miếu như xoay tròn thời gian về những ngày đầu lập đất, giữ làng.
Phần hội
Nếu phần lễ trang nghiêm thì phần hội lại rộn ràng, tươi vui. Những làn điệu hát nhà tơ, múa cửa đình, điệu xướng đào dịu dàng khiến lòng người bâng khuâng. Cờ người, kéo co, chọi gà, đẩy gậy… làm sống dậy cả một không gian văn hóa dân gian xưa, đầy màu sắc và thanh âm.
Gian ẩm thực quê cùng tuần văn hóa – thể thao huyện Đầm Hà khiến lễ hội không chỉ là dịp sum vầy, mà còn là nơi gặp gỡ của ký ức, bản sắc và cộng đồng.
Địa phương và chi tiết địa điểm tổ chức
Lễ hội được tổ chức tại đình Đầm Hà, thuộc thị trấn Đầm Hà, huyện Hải Đông, tỉnh Quảng Ninh.– nơi từng được coi là “đất tụ linh tụ khí” của cả vùng. Đình hiện tọa lạc ở vị trí mới – cách đình cổ hơn 1km – trong khuôn viên khang trang thuộc cụm di tích đình, chùa, miếu được phục dựng sau năm 2000.
Lễ hội diễn ra từ ngày 15 đến 17 tháng Giêng âm lịch, mở đầu cho một năm mới chan chứa nghĩa tình và hi vọng.
Giá trị văn hóa và tín ngưỡng
Lễ hội là kết tinh của đạo lý “uống nước nhớ nguồn”, lòng tự hào dân tộc và bản sắc vùng ven biển Quảng Ninh. Trong từng nghi lễ, người dân không chỉ dâng hương tưởng niệm tiền nhân mà còn gửi gắm ước vọng mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu, con cháu thành đạt.
Hát nhà tơ – múa cửa đình không chỉ là hình thức diễn xướng cổ truyền, mà là “hơi thở” của văn hóa bản địa, được công nhận là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia từ năm 2015. Đặc biệt, chính lễ hội đình Đầm Hà được vinh danh là Di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia vào ngày 10/11/2023 – như một lời ghi nhận cho những nỗ lực gìn giữ hồn xưa của người Đầm Hà.
Tiềm năng du lịch và bảo tồn văn hóa
Lễ hội đình Đầm Hà mang dáng dấp của một “bảo tàng sống”, nơi không gian văn hóa truyền thống được tái hiện sinh động. Việc gắn kết lễ hội với hoạt động du lịch, văn hóa – thể thao không chỉ tạo sức hút với du khách mà còn mở lối phát triển bền vững cho văn hóa địa phương.
Du khách đến đây không chỉ được hòa mình vào không khí lễ hội mà còn được chạm vào ký ức, thưởng thức hương vị ẩm thực quê, và lắng nghe những âm thanh xưa cũ còn ngân vang qua tiếng trống, tiếng hát nhà tơ.
Khó khăn và cách duy trì bảo tồn di sản
Khó khăn
- Gián đoạn lịch sử khiến nhiều giá trị nguyên bản bị thất truyền.
- Sức ép hiện đại hóa làm mai một sự thiêng liêng, có nguy cơ biến lễ hội thành “show diễn” nếu không cẩn trọng.
- Nhân lực kế thừa như nghệ nhân hát, múa cửa đình ngày càng hiếm, lớp trẻ ít mặn mà tiếp nối.
Cách duy trì
- Huyện Đầm Hà đã chủ động phục dựng đình, quy hoạch cụm di tích, đưa lễ hội vào danh mục di sản cần bảo vệ.
- Thành lập CLB hát nhà tơ – múa cửa đình, duy trì luyện tập, chỉ biểu diễn đúng dịp lễ chính để bảo tồn trọn vẹn thần thái.
- Việc công nhận di sản cấp quốc gia năm 2023 là động lực lớn, giúp tăng đầu tư, quảng bá và nâng cao nhận thức cộng đồng về gìn giữ di sản.
Kết luận
Lễ hội đình Đầm Hà là một phần linh hồn của mảnh đất nơi rừng gặp biển. Không chỉ là nơi tụ hội tâm linh, đây còn là không gian cộng đồng, nơi người trẻ học cách kính thờ, người già gìn giữ cội nguồn. Được công nhận là di sản quốc gia không phải là điểm kết thúc, mà là cột mốc mở ra hành trình mới – hành trình gìn giữ những giá trị sâu thẳm của văn hóa Việt, để tiếng trống hội Đầm Hà mãi còn ngân vang trong lòng người.
