Khơi dậy hào khí non sông nơi bến nước lịch sử
Lễ hội Bạch Đằng là một trong những lễ hội tiêu biểu của vùng Đông Bắc, tổ chức tại bến Bạch Đằng – nơi gắn liền với những chiến công lừng lẫy trong lịch sử chống ngoại xâm của dân tộc Việt Nam. Không chỉ mang ý nghĩa tưởng niệm các anh hùng dân tộc như Ngô Quyền, Trần Hưng Đạo, Lê Đại Hành, lễ hội còn là dịp để giáo dục truyền thống yêu nước, hun đúc tinh thần tự hào dân tộc và góp phần bảo tồn các giá trị văn hóa truyền thống.
Nguồn gốc và ý nghĩa
Lễ hội Bạch Đằng hay còn được người dân địa phương gọi với cái tên là lễ hội Giỗ Trận, là một hoạt động văn hóa truyền thống hằng năm được tổ chức để tưởng nhớ và tỏ lòng biết ơn của người dân Quảng Yên nói riêng và cả dân tộc Việt Nam nói chung với những anh hùng dân tộc.
Lễ hội Bạch Đằng bắt nguồn từ truyền thống tri ân các vị anh hùng dân tộc đã làm nên những chiến thắng vang dội trên sông Bạch Đằng vào các năm 938, 981 và 1288 – lần lượt dưới sự chỉ huy của Ngô Quyền, Lê Đại Hành và Trần Hưng Đạo. Những chiến thắng này đều là dấu mốc quan trọng đánh bại quân Nam Hán, Tống và Nguyên – Mông, bảo vệ nền độc lập và chủ quyền dân tộc. Lễ hội không chỉ tưởng niệm các bậc tiền nhân mà còn truyền tải thông điệp về sức mạnh đoàn kết, tinh thần yêu nước và khát vọng hòa bình.
Hằng năm cứ vào mùng 6/3 âm lịch, mỗi người con của quê hương Bạch Đằng Giang nói riêng và người dân ở khắp mọi miền đất nước lại trở về Khu Di tích quốc gia đặc biệt Bạch Đằng để dâng nén hương thơm thành kính tưởng nhớ, bày tỏ lòng tri ân đối với những cống hiến, hy sinh anh dũng của các bậc tiền nhân trong sự nghiệp chống giặc ngoại xâm, bảo vệ độc lập, chủ quyền của đất nước.
Nghi thức và hoạt động đặc sắc
Phần lễ
Phần lễ được tổ chức trang nghiêm với các nghi thức dâng hương, tế lễ tại các đền thờ danh tướng, đặc biệt là Đền Trần Hưng Đạo và Đền thờ Ngô Quyền. Đoàn rước kiệu, rước bài vị các anh hùng dân tộc đi quanh các địa điểm linh thiêng của vùng đất lịch sử, kết hợp với nghi lễ cầu quốc thái dân an, mưa thuận gió hòa. Các nghi lễ được tổ chức theo nghi thức truyền thống, có sự tham gia của đông đảo người dân và du khách thập phương.
Người dân thả hoa đăng tưởng nhớ anh hùng dân tộc
Lễ giỗ Mẫu – cầu siêu cho các vong linh quân sĩ đã tử trận trong các cuộc chiến được diễn ra tại miếu Vua Bà (chỉ bà hàng nước đã có công giúp quân ta đánh giặc). Cùng với đó là hoạt động được nhiều người thích thú và mong chờ là lễ rước tượng giữa từ đền Trần Hưng Đạo đến đình Yên Giang và ngược lại. Vào ngày mùng 7 Âm lịch, tượng Đức thánh Trần sẽ được đặt lên ngai cùng sắc phong với tượng Đệ nhất, Đệ nhị Vương cô (là hai người con gái của ông) để rước từ đền về đình tổ chức tế lễ, với mong cầu của người dân nhận được sự che chở, bảo hộ của thành hoàng làng, có được sức khỏe, may mắn. Đến ngày mùng 8 thì tượng sẽ được rước trở lại về đền để thờ phụng.
Điều khá thú vị là người dân Quảng Yên có tục lệ lâu đời là để trẻ em chui qua kiệu rước thành hoàng, với ước muốn được phù hộ mạnh khỏe, học hành giỏi giang và đỗ đạt cao. Đoàn rước đi đến đâu thì người dân sẽ tụ tập và nhập hội đến đó, nhà nhà đều ra để thắp hương, thành kính vái vọng Đức ông.
Phần hội
Phần hội diễn ra sôi nổi với nhiều trò chơi dân gian, các hoạt động văn hóa – văn nghệ, tái hiện lại các trận đánh lịch sử trên sông Bạch Đằng bằng mô hình hoặc trình diễn sân khấu hóa. Các hoạt động này không chỉ mang tính giải trí mà còn góp phần giáo dục truyền thống lịch sử cho thế hệ trẻ. Ngoài ra còn có các cuộc thi như thi bơi chải, múa rối nước, hát ca trù, tổ chức hội trại và các buổi giao lưu văn hóa giữa các địa phương.
Địa phương tổ chức
Lễ hội Bạch Đằng được tổ chức chủ yếu tại thành phố Quảng Yên, tỉnh Quảng Ninh – nơi có khu di tích Bạch Đằng nổi tiếng, nằm bên dòng sông lịch sử. Khu vực này gồm nhiều đền thờ, bãi cọc cổ và di tích gắn liền với các trận thủy chiến trong lịch sử. Đây cũng là nơi quy tụ đông đảo cư dân địa phương với truyền thống yêu nước, gắn bó mật thiết với di sản dân tộc.
Lễ hội Bạch Đằng được tổ chức chủ yếu tại thị xã Quảng Yên, tỉnh Quảng Ninh
Giá trị văn hoá và tín ngưỡng
Lễ hội Bạch Đằng là sự kết hợp hài hòa giữa yếu tố lịch sử và tín ngưỡng dân gian, phản ánh đạo lý “uống nước nhớ nguồn” và tinh thần tôn vinh người có công với nước. Qua các nghi lễ và hoạt động trong lễ hội, người dân thể hiện lòng biết ơn tổ tiên, gửi gắm ước vọng về một cuộc sống bình yên, no đủ. Đây cũng là dịp gắn kết cộng đồng, khơi dậy niềm tự hào và trách nhiệm bảo vệ di sản văn hóa dân tộc.
Năm 2012, Quảng Yên đã tiến hành lập hồ sơ và được Thủ tướng Chính phê duyệt Quyết định số 1419 xếp hạng quần thể Khu di tích Chiến thắng Bạch Đằng là Di tích quốc gia đặc biệt. Đến ngày 18/2/2013, Thủ tướng Chính phủ tiếp tục ký quyết định số 322 để Quy hoạch tổng thể Bảo tồn và phát huy giá trị của Khu di tích lịch sử Chiến thắng Bạch Đằng
Tiềm năng du lịch và bảo tồn văn hoá
Với bề dày lịch sử và giá trị văn hóa đặc sắc, lễ hội Bạch Đằng là điểm nhấn quan trọng trong hành trình du lịch tâm linh và lịch sử tại Quảng Ninh. Việc kết hợp tham quan di tích bãi cọc Bạch Đằng, các đền thờ anh hùng dân tộc cùng trải nghiệm lễ hội truyền thống mang đến sức hút lớn đối với du khách trong và ngoài nước. Đây là cơ hội để quảng bá văn hóa Việt Nam và phát triển kinh tế địa phương theo hướng du lịch bền vững.
Khó khăn và cách duy trì bảo tồn di sản
Tuy nhiên, lễ hội Bạch Đằng cũng đối mặt với nhiều thách thức như sự mai một các nghi thức cổ truyền, nguy cơ thương mại hóa lễ hội, và ý thức bảo tồn di sản chưa đồng đều. Để duy trì và phát huy giá trị lễ hội, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa chính quyền, người dân và các tổ chức văn hóa. Việc tổ chức lễ hội cần đảm bảo yếu tố nguyên bản, giáo dục cộng đồng về giá trị di sản, đồng thời ứng dụng công nghệ để số hóa, quảng bá rộng rãi hơn.
Kết luận
Lễ hội Bạch Đằng không chỉ là dịp tưởng niệm những chiến công oanh liệt trong lịch sử dân tộc mà còn là nơi lưu giữ ký ức văn hóa và truyền thống yêu nước. Giữa nhịp sống hiện đại, việc duy trì và phát huy giá trị của lễ hội là một phần quan trọng trong công cuộc bảo tồn bản sắc văn hóa dân tộc – để hào khí Bạch Đằng mãi vang vọng trong tâm thức người Việt hôm nay và mai sau.
